ترجمه و تنظیم: مریم خجسته – کارشناس تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
مأخذ: نشریه خورنوش – شماره 47 – آذر و دی 1385
…………
به دلیل علاقه مردم به آگاهی در مورد ارتباط بین غذاهای خاص و یا مواد مغذی موجود در آنها با انواع سرطان، تحقیقات وسیعی راجع به فاکتورهای تغذیهای سرطان در حال انجام است. سؤالاتی که در ادامه خواهد آمد پرسشهایی است که نگرانی، پیرامون سرطان و رژیم غذایی و فعالیتهای روزمره در ذهنها ایجاد کرده و پاسخ خود را میطلبد.
-
آیا قند و شکر خطر سرطان را افزایش میدهد؟
قند و شکر فقط کالری دریافتی فرد را افزایش میدهد بدون آنکه مواد مغذی که سرطان را کاهش میدهند به بدن برسد. قند و شکر باعث چاقی شده و سطح انسولین خون را هم افزایش میدهد. به این ترتیب میتوان گفت که افزایش مصرف قند و شکر و یا نبات احتمال خطر سرطان را افزایش میدهد. شکر سفید (شکر تصفیه شده) هیچ تفاوتی با شکر قهوهای (شکر تصفیه نشده) ندارد.
-
آیا داروهای مکمل ویتامینی خطر سرطان را کاهش میدهند؟
رژیم غذایی که از نظر میوهجات، سبزیجات و سایر گیاهان غنی باشد خطر سرطان را کاهش میدهد؛ اما هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد داروهای مکمل ویتامینی هم میتوانند خطر سرطان را کاهش دهند. بسیاری از ترکیبات مهم برای سلامتی در میوهجات و سبزیجات یافت میشوند. هنوز معلوم نشده است که کدام ترکیب به تنهایی و یا در مجموع، در کاهش سرطان مؤثر است. این موضوع بسیار مهم است که هنوز بسیاری از ترکیبات موجود در غذاها بهصورت داروی مکمل ساخته نشده است. آزمایشهای بالینی انجام شده هنوز به نتیجه مشخصی نرسیده است.
مکملهای ویتامین و مواد معدنی که به افراد دچار سوءتغذیه در چین و آمریکای جنوبی داده شد کاهشی در خطر سرطان معده نشان داد؛ اما سایر مطالعات بر روی افرادی که میزان زیادی از فقط یک ماده مغذی را دریافت کرده بودند فایدهای نشان نداده و حتی ضررهایی را هم به همراه داشت. غذا بهترین منبع ویتامین و مواد معدنی است. مکملها برای بعضی از دورههای زندگی مفید هستند مثل زنان باردار و یا زنان در سن باروری و یا افرادی که محدودیت معینی برای خوردن غذا دارند. اگر داروی مکملی باید خورده شود بهترین انتخاب، داروی مولتیویتامین و مواد معدنی است که بیشتر از 100% ویتامین و مواد معدنی مورد نیاز روزانه (RDA) را به بدن نرساند؛ زیرا میزان زیاد برخی از مواد مغذی میتواند اثرات سوء بر بدن داشته باشد.
-
آیا میتوان مواد مغذی موجود در سبزیجات و میوهجات را از طریق یک قرص دریافت کرد؟
خیر. بسیاری از ترکیبات مفید برای سلامتی در سبزیجات و میوهجات یافت میشوند و این ترکیبات اغلب در ترکیب و همراهی با یکدیگر در بدن انسان موجب اثرات مفید میشوند. در بسیاری از حالات هنوز مشخص نشده است که کدام جزء ماده غذایی به تنهایی و یا کدام ترکیب همراه با سایر مواد مغذی میتوانند خطر سرطان را کاهش دهند. بعلاوه مقدار کمی از پودر خشک در قرصهایی که گفته میشود معادل سبزیجات و میوهجات هستند اغلب مقدار بسیار کوچکی از ترکیبات کل غذاها هستند.
-
آیا نوشیدن چای خطر سرطان را کاهش میدهد؟
بعضی از تحقیقات نشان دادهاند که چای میتواند به دلیل داشتن آنتیاکسیدانت خطر سرطان را کاهش دهد. در مطالعات بر روی حیوانات آزمایشگاهی، بعضی از انواع چای (مثل چای سبز) خطر سرطان را کاهش میدهد اما یافتهها در جوامع انسانی گیجکننده بوده و هنوز به درستی ضد سرطان بودن آن اثبات نشده است.
-
آیا روغن جامد (چربیهای اشباع ترانس) خطر سرطان را افزایش میدهد؟
چربیهای اشباع ترانس در طی تولید روغنهای هیدروژنه مثل مارگارین ایجاد میشود تا این چربیها بتوانند در دمای اتاق به حالت جامد باقی بمانند. تحقیقات اخیر نشان داده است که چربیهای جامد کلسترول خون را بالا میبرند اما رابطه آن با سرطان هنوز مشخص نشده است.
-
آیا خوردن سبزیجات و میوهجات خطر سرطان را کاهش میدهد؟
مطالعات بر روی جوامع انسانی نشان داده است که خوردن سبزیجات و میوهجات و یا هر دو با کاهش خطر سرطان دهان، مری، ریه و کولون همراه است. توصیه میشود روزانه 5 واحد و یا بیشتر از سبزیجات و میوهجات مصرف شود.
-
آیا سبزیجات خانواده کلم در جلوگیری از سرطان مؤثر هستند؟
سبزیجات خانواده کلم شامل کلم بروکلی، گلکلم، کلم بروکسل و کلم پیچ هستند. این سبزیجات حاوی مواد شیمیایی معینی هستند که تصور میرود این مواد در کاهش سرطان بزرگ و رکتوم مؤثر باشند.
-
آیا تفاوتی میان ارزش تغذیهای سبزیجات و میوههای کنسرو شده، منجمد شده و تازه وجود دارد؟
بله اگر سبزیجات و میوهجات بهطورکلی غذاهای خوبی هستند، اما معمولاً برای غذاهای تازه بیشترین میزان ارزش غذایی را در نظر میگیرند. اما غذاهای منجمد شده هم میتوانند مغذیتر از غذاهای تازه باشند. در مرحله کنسرو کردن اغلب ویتامینهای قابل حل در آب و مواد مغذی حساس به حرارت از بین میروند چون برای پاستوریزه کردن آنها حرارت زیادی لازم است. بعضی از میوهها در شربت غلیظی بهصورت کمپوت درمیآیند و برخی از سبزیجاتی که کنسرو میشوند حاوی میزان سدیم زیادی هستند. سبزیجات و میوهجات را در حالات مختلفی مصرف کنید.
-
آیا پختن سبزیجات بر ارزش غذایی آنها تأثیر میگذارد؟
سبزیجات آب پز شدهای که عمل پخت آنها مدت زیادی طول کشیده است، میتواند ویتامینهای محلول در آب آنها مثل ویتامین B و C از داخل آنها خارج شود و وارد آب در حال جوشیدن گردد. با پختن سبزیجات در ماکروویو و یا بخارپز آنها، بهترین راه برای حفظ ارزش غذایی آنها اعمال شده است.
آیا من باید از آبمیوهجات و سبزیجات استفاده کنم؟ آبمیوه میتواند در برخی از موارد به رژیم غذایی اضافه شود درصورتیکه جویدن یا بلعیدن فرد مشکل باشد، بهترین راه برای مصرف میوه و سبزی استفاده از آب آنهاست. آبمیوهها و سبزیجات از لحاظ جذب مواد مغذی وضعیت بسیار خوبی دارد و نسبت به خود سبزیها و میوهها جذب مواد معدنی بیشتر صورت میگیرد؛ اما آبمیوهها ممکن است پرکننده کمتری نسبت به سبزیجات و میوهجات کامل داشته باشند چون فیبر کمتری دارند بنابراین مخصوصاً در مورد آبمیوهجات میتوانند کالری زیادی به بدن برسانند. از لحاظ تجاری آبمیوههای تولید شده باید 100% از میوه و یا سبزی طبیعی درست شده باشند و حتماً باید پاستوریزه شوند.
-
آیا رژیم گیاهخواری خطر سرطان را کاهش میدهد؟
رژیم غذایی افراد گیاهخوار از نظر چربیهای اشباع بسیار فقیر و از نظر فیبر و ویتامینها و فسفوکمیکالها (مثل فلاونوئیدها) بسیار غنی است. در حال حاضر غیرممکن است که نتیجهگیری کنیم رژیم گیاهخواری کاملاً ضد سرطان است. رژیمهای گیاهخواری انواع مختلفی دارد. گروهی گیاهخوار هستند ولی از شیر حیوانات هم استفاده میکنند. گروهی در کنار گیاهخواری از تخممرغ و شیر هم استفاده میکنند و گروهی بهجز گیاه از هیچ محصول حیوانی بهره نمیگیرند. رژیمهای گیاهخواری در ترکیب متفاوت هستند اما در یک چیز شبیهاند که همان عدم مصرف گوشت است.
رژیم گیاهخواری اگر با دقت برنامهریزی شود و کالری مورد نیاز را تأمین کند از لحاظ سلامتی دارای ارزش زیادی است. اگرچه که رژیمی که حاوی مقدار کم یا متوسطی از گوشت بدون چربی است هم برای سلامتی مضر میباشد. هرچه محدودیت رژیم گیاهخواری بیشتر باشد امکان کمبودهای غذایی هم بیشتر است. گیاهخواران بهخصوص کودکان و زنان در سنین باروری که از تمام محصولات حیوانی و حتی شیر و تخممرغ هم پرهیز میکنند باید داروهای مکمل ویتامین B، روی و آهن را دریافت کنند.
-
آیا ویتامین A خطر سرطان را کاهش میدهد؟
ویتامین A از طریق غذا به دو صورت به بدن میرسد. یکی بهصورت رتیونل از منابع حیوانی و دیگری بهصورت بتاکاروتن از منابع گیاهی. ویتامین A برای سلامت بافتهای بدن لازم است. مکمل ویتامین A خواه بهصورت بتاکاروتن و خواه بهصورت رتینول، خاصیت ضد سرطانی از خود نشان نداده است. مصرف بسیار زیاد مکملهای ویتامین A خطر سرطان شش را افزایش میدهد.
-
آیا ویتامین C خطر سرطان را کاهش میدهد؟
ویتامین C در بسیاری از سبزیجات و میوهجات یافت میشود. مطالعات زیادی رابطه بین مصرف غذاهای غنی از ویتامین C و کاهش خطر سرطان را با مصرف این داروها تائید نکرده است.
-
آیا ویتامین E خطر سرطان را کاهش میدهد؟
در یک آزمایش بالینی به دو دسته از مردان دارو داده شد. به یک گروه ویتامین E به میزان 50 میلیگرم در روز و به گروه دیگر، داروی خنثی (Plasebo) داده شد. مشاهده گردید که خطر سرطان پروستات در گروه اول در مقایسه با گروه دوم کاهش چشمگیری داشت. در این مورد هنوز هم آزمایشات در حال انجام است.
-
چقدر آب و مایعات باید در روز مصرف کرد؟
خوردن آب و سایر مایعات ممکن است خطر سرطان مثانه را کاهش دهد. چون آب غلظت مواد سرطانزا را کم کرده و زمان تماس این مواد را با لایه داخلی مثانه کاهش میدهد. مصرف حداقل 8 لیوان مایعات در روز توصیه میشود و حتی مطالعات نشان داده است که مصرف بیشتر میتواند باز هم مفید باشد.