مأخذ : ماهنامه تهویه مطبوع – شماره اول – فروردین 1382
ترجمه: عباس آسوده
کتابخانه ملی
با گسترش و وسعت کلان شهری چون تهران، نیاز به فضاهای خدماتی بیش از پیش احساس می شود. ولی آنچه امروز در این شهر شاهدیم غیر از این است. از فضاهای خدماتی که جایگاه مهمی در اطلاع رسانی و فرهنگ مکتوب دارد، می توان به کتابخانه ها اشاره نمود. ایجاد کتابخانه ای جامع، با ساختمانی مجهز و با طراحی مناسب که از نقطه نظرهای مختلف بتواند پاسخگوی نیاز جمعیت رو به افزایش تهران ونیز محل امنی برای حفظ میراث مکتوب ملی باشد، مطرح بوده است.
این نیاز، زمینه ساخت کتابخانه‌های جدید را در دستور کار دولت قرار داده است. پروژه ساخت ساختمان ملی ایران، در حال حاضر از مهم ترین پروژه های ساخت مکانی خدماتی و عمومی است که پس از اتمام در ردیف یکی از دارایی های ملی در خواهد آمد. دستگاه بهره‌بردار این پروژه، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و مجری طرح، سازمان مجری ساختمان ها و تاسیسات دولتی و عمومی، وزارت مسکن و شهرسازی است و مهندسان مشاور پیر راز کار طراحی و نظارت بر اجرای کامل ساختمان را به عهده دارند که انتخاب این مشاور بر پایه یک مسابقه طراحی معماری صورت گرفته است.
ساختمان جدید کتابخانه ملی در اراضی عباس آباد، شمال بزرگراه شهید همت در زمینی به وسعت حدود 62000 مترمربع ساخته می شود. ساختمان کتابخانه دارای حدود 97000 مترمربع زیربنا است و در شرایط عادی می تواند تا حدود 4 میلیون جلد و درصورتی که از سیستم قفسه بندی فشرده و یا ربات استفاده می شود تا 7 میلیون جلد کتاب و نشریات ادواری را در خود جای دهد. طراحی چنین کتابخانه ای می‌بایست بر اصولی انجام می پذیرفت تا در جهت حفظ کتاب و نیز جلوگیری از پوسیدگی، خشک، فاسد و شکننده شدن اوراق، حفاظت در برابر آب و حفاظت در برابر آتش مناسب باشد. در اجرای این پروژه با ایجاد ویژگی هایی در طراحی سیستم های گرمایش، تعویض هوا و تهویه مطبوع دستیابی به این امر ممکن گشته که در ذیل به شرح آن پرداخته شده است:
– گرما سبب فساد شیمیایی کاغذ، چرم و پارچه می گردد. در گرمای زیاد، چسب و سریش جلد کتاب خشک و فاسد می شوند و کاغذ ترد و شکننده می شود. رطوبت بیش از حد نیز به رشد کپک در کاغذ کمک می کند، کمبود آن نیز کاغذ را شکننده می سازد.
– ناخالصی های موجود در هوا نیز: دی اکسید گوگرد، هیدروژن سولفوره، آمونیاک، بی اکسدازت، ازن، گرد و غبار و بخار آب موجود در هوا برای کتاب زیان آور هستند.
– حفاظت کل ساختمان کتابخانه در برابر نفوذ هوای خارج ضروری است و حفظ درجه پاکیزگی بالاتری نسبت به فضاهای مجاور دارند ضرورت دارد.
– میزان سروصدای ناشی از دستگاه های تاسیسات مکانیکی شاید پایین و در حد سر و صدای مجاز باشد ولی سکوت نباید تا حدی باشد که صداهای عادی و ناگهانی برای حاضران ایجاد ناراحتی کند. میزان سر وصدا برای کتابخانه های عادی 40-nc35 و برای کتابخانه ملی 35nc توصیه شده است.
– دور نگه داشتن شبکه های توزیع آب از فضاهای انبار کتاب و نیز فضاهای مطالعه و پژوهش در ساختمان کتابخانه یکی از شرایط اساسی طراحی است چون تماس آب یا بخار با کتاب، دست نوشته، نوارهای مغناطیسی و غیره اثر تخریبی و اغلب نابودکننده دارد. ترجیح دارد که در این فضاها سیستم های هوارسانی نصب شود.
– بزرگی فضاها و انعطاف پذیری در انتخاب سیستم های تاسیسات مکانیکی اهمیت زیادی دارد. طبیعت کار کرد فضاهای مختلف کتابخانه ایجاب می کند که در فضاهای اصلی، تیغه های جدا کننده ثابت نباشند و بتوانند جابه‌جا شوند.
بزرگی فضاها و انعطاف پذیری در انتخاب سیستم های تاسیسات مکانیکی اهمیت زیادی دارد. طبیعت کارکرد فضاهای مختلف کتابخانه ایجاب می کند که در فضاهای اصلی، تیغه های جدا کننده ثابت نباشند و بتوانند جابجا شوند.
– کاربرد ساختمان به عنوان کتابخانه ملی ایران و تمرکز تعداد زیادی کتاب در فضاهای آن بسیاری از آن‌ها را کتاب های نادر و گرانبها تشکیل می دهد، نیازمند سیستم کارآمد و مطمئن برای اطفا حریق می باشد. با توجه به اینکه منابع گرانبهای کتابخانه در مخازن بسته کتاب متمرکز هستند، استفاده از یک سیستم خودکار که انتشار آن آسیبی به منابع کتابخانه نمی‌رساند، ضروری است.
ملاحظات در نظر گرفته شده در طراحی سیستم های تاسیسات مکانیکی پروژه کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران – جداول 1 و 2 شرایط هوای داخل فضاهای اصلی و مقایسه سیستم های مختلف برای کنترل شرایط هوا را نشان می دهند.
به منظور تأمین شرایط طرح داخل و با توجه به ویژگی هایی توضیح داده شده، مناسب ترین سیستم تهویه مطبوع، سیستم هوا رسانی از نوع تمام هوا، کم سرعت با حجم ثابت و یک کاناله یک منطقه‌ای یا چند منطقه‌ای با توجه به شرایط کنونی می باشد، به این منظور از 63 دستگاه هوا رسان استفاده شده است.
– در طرح معماری پروژه، گروه‌های بهداشتی طبقات در شفت‌های قائم بست‌های دقیقاً روی هم استقرار یافته و همه لوله‌های قائم و اقفی آب سرد و گرم مصرفی و فاضلاب از داخل شافت های عبور می کنند و اتاق های هوارسان نیز در مجاورت همین شافت‌ها هستند. لوله کشی توزیع انرژی و آب بهداشتی از موتورخانه مرکزی توسط 4 کانال آدم روبه 7 شفت اصلی رسیده و از آنجا به دستگاه‌های هوارسان و گروه‌های بهداشتی متصل می شوند.
– با توجه به اینکه هیچ لوله قائم و افقی آب باران نباید از فضاهای اصلی ساختمان عبور کند، جمع آوری آب باران از اطراف بام در ترازهای مختلف توسط آب‌راه‌های مسی (گاترسی) و لوله‌های قائم که فقط یک طبقه را طی می کند، عمدتاً در خارج ساختمان و به صورت آشکار اجرا می شود به بام تراز پایین می ریزد و به همین ترتیب تا پایین تر از ادامه پیدا می کند.
